مطالعه مقاله پژوهشی؛ چگونه مقاله بخوانیم؟

دانشجویان و اساتید زمان زیادی را صرف مطالعه و خواندن مقالات پژوهشی می‌کنند. با وجود اهمیت مطالعه مقاله برای دانشجویان، تقریبا آموزش این مهارت به دانشجویان ارائه نمی‌شود. اکثر محققان این مهارت را با آزمون و خطا و اتلاف وقت می‌آموزند. در نتیجه زمان زیادی را در این مسیر تلف می‌کنند. در این مقاله یک روش علمی و کارآمد را برای مطالعه مقاله پژوهشی بررسی خواهیم کرد.

اهمیت مطالعه مقالات

دانشجویان و پژوهشگران به دلایل مختلفی باید مقالات را مطالعه کنند:

• مرور مقالات برای یک ژورنال کلاب، کنفراس یا کلاس درس
• به روز نگه‌داشتن اطلاعات و دانش خود در زمینه تخصصی‌شان
• بررسی شیوه نگارش و ادبیات استفاده شده در یک حوزه خاص
• آشنایی با تکنیک‌های آزمایشگاهی
• شناخت روش‌های مختلف آماری
• آشنایی با فرضیه‌پردازی
• اطلاع از خلا‌های موجود در حیطه‌های مختلف

یک محقق معمولی احتمالاً صدها ساعت را هر سال صرف خواندن مقالات می‌کند. در نتیجه یادگیری خواندن کارآمد یک مقاله یک مهارت حیاتی است اما به ندرت آموزش داده می‌شود. بنابراین، دانشجویان تحصیلات تکمیلی تازه‌کار باید خودشان با استفاده از آزمون و خطا یاد بگیرند. دانشجویان در این فرآیند تلاش زیادی را هدر می‌دهند و اغلب با ناامیدی مواجهه می‌شوند.

رویکرد سه مرحله‌ای

اکثر دانشجویان از ابتدا شروع می‌کنند و تا انتها پیش می‌روند ولی ایده اصلی این است که شما باید مقاله را در سه مرحله بخوانید و به آرامی تا انتها پیش بروید. هر مرحله اهداف خاصی را دنبال می‌کند و بر اساس مرحله قبلی بنا می‌شود.

مرحله اول به شما یک ایده کلی در مورد مقاله می‌دهد. در مرحله دوم شما محتوای مقاله را درک می‌کنید، اما وارد جزئیات آن نمی‌شود. مرحله سوم به شما کمک می‌کند تا مقاله را به طور عمیق درک کنید.

گام اول مطالعه مقاله: شناسایی

مرحله اول یک مرور سریع برای داشتن یک دید کلی از مقاله است. همچنین می‌توانید تصمیم بگیرید که آیا نیاز به انجام مراحل بیشتری دارید یا خیر. این مرحله حدود پنج تا ده دقیقه طول می‌کشد و شامل مراحل زیر است:

• عنوان، چکیده و مقدمه را با دقت بخوانید.
• عناوین و زیر عنوان‌ها را بخوانید، اما هر چیز دیگری را نادیده بگیرید.
• نتیجه‌گیری‌ها را بخوانید.
• نگاهی به منابع بیندازید و مواردی را که قبلاً خوانده‌اید، مشخص کنید.

در پایان این مرحله از مطالعه مقاله، باید بتوانید به پنج سوال پاسخ دهید:

1. نوع مقاله: این مقاله چه نوع مقاله‌ای است؟ یک مرور سیستماتیک یا یک مقاله اورجینال؟ یک کیس ریپورت است یا یک مطالعه کوهورت؟
2. چارچوب نظری پژوهش: مقاله به چه پژوهش‌های پیشین و چه چارچوب‌های نظری تکیه دارد؟ به کدام مقالات دیگر مرتبط است؟ پژوهشگر از کدام مبانی نظری برای تحلیل مسئله بهره می‌برد؟
3. اعتبار علمی: آیا فرضیات معتبر به نظر می‌رسند؟
4. دستاورد‌ها: دقیقا چه چیزی به دانش موجود افزوده است؟ مهمترین دستاورد مقاله چیست؟
5. وضوح و انسجام: آیا مقاله روان و منسجم نوشته شده است؟ شیوه نگارش مقاله موجب فهم آسان روش تحقیق می‌شود؟

با استفاده از این اطلاعات، ممکن است تصمیم بگیرید که مقاله را عمیق‌تر نخوانید. این می‌تواند به این دلیل باشد که مقاله برای شما جالب نیست، یا شما اطلاعات کافی را در حوزه مورد نظر برای درک مقاله ندارید، یا نویسندگان فرضیات نامعتبری دارند. برای مقالاتی که در حوزه تحقیقاتی شما نیستند یا ممکن است روزی مرتبط شوند، گام اول کافی است.

انواع مقالات را بشناسیم؟

نکته طلایی برای نویسندگان

اگر یک نویسنده مقاله هستید، می‌توانید انتظار داشته باشید که اکثر داوران و خوانندگان ممکن است فقط یک نگاه اجمالی به مقاله شما داشته باشند. پس مراقب باشید که عناوین بخش‌ها و زیربخش‌های منسجمی را انتخاب کنید و چکیده‌های مختصر و جامعی بنویسید. اگر یک داور پس از یک بار عبور نتواند اصل مطلب را بفهمد، احتمالاً مقاله رد می‌شود. اگر خواننده‌ای پس از پنج دقیقه نتواند نکات برجسته مقاله را بفهمد، احتمالاً مقاله هرگز خوانده نخواهد شد.

فراموش نکنید که شما هم روزی مقاله خودتان را می‌نویسید.

گام دوم مطالعه مقاله: تحلیل

در این مرحله دوم، مقاله را با دقت بیشتری بخوانید، اما بر روی جزئیاتی مانند اثبات‌ها، محاسبات ریاضی، جزئیات تکنیک‌ها وسواس به خرج ندهید.

• نکات کلیدی را یادداشت کنید و نظرات و ابهامات خود را حاشیه نویسی کنید.
• به شکل‌ها، نمودارها و سایر تصاویر مقاله با دقت نگاه کنید.

− آیا محورهای نمودار به درستی برچسب‌گذاری شده‌اند؟

− آیا نتایج با شاخص‌های آماری (انحراف معیار، فاصله اطمینان و….) نشان داده شده‌اند تا نتایج از نظر آماری معنادار باشند؟
اشتباهات رایجی مانند این، کار بی‌کیفیت را از کار واقعاً عالی جدا می‌کند.

− آیا داده‌ها وضوح کافی دارند؟ با متن سازگار هستند؟

• به یاد داشته باشید که منابع خوانده نشده مرتبط را برای مطالعه بیشتر علامت گذاری کنید. این روش خوبی برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد پیشینه مقاله است.

مرحله دوم تا یک ساعت طول می‌کشد. پس از این مرحله، شما می‌توانید:

• محتوای مقاله را به طور کلی توضیح دهید.
• ایده اصلی و شواهد تاییدکننده‌ی آن را برای فرد دیگری خلاصه کنید.
• مسیر فکری نویسندگان را از فرضیه تا نتیجه دنبال کنید.

این سطح از جزئیات برای مقاله‌ای که به آن علاقه دارید مناسب است، اما در تخصص تحقیقاتی شما کافی نیست.

سردرگمی بیشتر

گاهی اوقات حتی در پایان مرحله دوم، مقاله را نمی‌فهمید و بیشتر سردرگم می‌شوید؛ چون: موضوع برای شما جدید است و اصطلاحات و کلمات اختصاری ناآشنایی دارد. یا نویسندگان ممکن است از یک روش اثبات یا تکنیک تجربی استفاده کنند که شما آن را نمی‌فهمید، به طوری که بخش عمده‌ای از مقاله غیرقابل درک است. ممکن است مقاله ادعاهای بی‌اساس و ارجاعات متعدد ضعیفی دارد. یا ممکن است فقط به این دلیل باشد که آخر شب است و شما خسته هستید. اکنون می‌توانید ادامه مسیر را انتخاب کنید که:

• مقاله را کنار بگذارید، به این امید که در تخصص خود به آن نیاز پیدا نکنید.
• پس از خواندن مطالب پیش‌زمینه، بعداً سراغ مقاله بروید.
• پشتکار داشته باشید و به مرحله سوم بروید.

گام سوم مطالعه: بازآفرینی

مرحله سوم تلاش برای پیاده‌سازی مجدد مقاله است. سعی کنید مقاله را طوری «بازآفرینی» کنید که همان نتایج با همان مفروضات به‌دست بیاید. با این کار نوآوری‌ها، مفروضات ضمنی، کمبودها و ایرادات روش‌شناسی یا ارائه را آشکار می‌کنید. این مرحله نیاز به توجه زیاد به جزئیات دارد.

• هر فرض را در هر جمله شناسایی کنید و به چالش بکشید.
• سعی کنید همان کار را گام‌به‌گام به صورت مجازی یا روی کاغذ بازتولید کنید. فکر کنید که چگونه خودتان یک ایده خاص را ارائه می‌دهید. این مقایسه واقعیت با مجازی، بینش دقیقی به تکنیک‌های اثبات و ارائه در مقاله می‌دهد. در ضمن به احتمال زیاد می‌توانید این‌ موارد را به مجموعه ابزارهای خود اضافه کنید.
• ایده‌هایی را برای کارهای آینده یادداشت کنید.

بازآفرینی یک مقاله را عمیق‌تر بفهمیم.

این مرحله می‌تواند برای مبتدیان حدود چهار یا پنج ساعت و برای یک خواننده باتجربه حدود یک ساعت طول بکشد. در پایان این مرحله، شما باید بتوانید:

• کل ساختار مقاله را از حافظه بازآفرینی کنید.
• نقاط قوت و ضعف آن را شناسایی کنید.

فرضیات ضمنی، نبود ارجاعات به کارهای مرتبط و ایرادات تکنیک‌های تجربی یا تحلیلی را مشخص کنید.

این رویکرد منظم مانع از غرق شدن شما در جزئیات قبل از رسیدن به یک دید کلی می‌شود. و به شما اجازه می‌دهد زمان لازم برای بررسی مجموعه‌ای از مقالات را به درستی تخمین بزنید. علاوه بر این، می‌توانید عمق ارزیابی مقاله را بسته به نیازها و میزان زمانی که دارید تنظیم کنید.

در پایان فراموش نکنید که تمرین به روش درست، تنها راه رسیدن به استادی در یک مهارت است. اکنون می‌دانید مسیر مطالعه یک مقاله چگونه است. کافیست شروع کنید. تمرین کنید، تمرین کنید، تمرین کنید…. تا به تسلط کافی در این مهارت برسید