تحلیل مقاله؛ بازآفرینی مقاله چیست؟

بازآفرینی مقاله پژوهشی؛ خواندن برای درک، نقد و خلق

یادگیری تحلیل مقاله پژوهشی یعنی فراتر رفتن از خواندن و حفظ کردن؛ یعنی درک منطق پنهان پشت داده‌ها، استدلال‌ها و تصمیم‌های پژوهشگر. در این مرحله، هدف ما آن است که مقاله را نه‌تنها بفهمیم، بلکه آن را بازسازی و نقد کنیم. در ادامه‌ی مقاله‌ی پیشین «مطالعه مقاله پژوهشی؛ چگونه مقاله بخوانیم؟» که سه مرحله‌ی اصلی خواندن نظام‌مند مقالات علمی را معرفی کردیم، در این نوشته بر مرحله‌ی سوم – یعنی بازآفرینی مقاله پژوهشی – تمرکز داریم. این گام، عمیق‌ترین مرحله این مدل نظام‌مند است و به ما می‌آموزد چگونه از درک صرف مقاله، به تحلیل، نقد و آفرینش علمی برسیم.

اهداف بازآفرینی

درست است که با روش بازآفرینی می‌توان یک مقاله را نقد کرد و ایرادات آن را مشخص کرد. اما هدف اصلی بازآفرینی مقاله به چالش کشیدن خودمان است. ما می‌خواهیم یک تفکر و نگرش پژوهشی در خودمان ایجاد کنیم. هر بار که مقاله‌ای را بازآفرینی می‌کنیم؛ مهارت‌های پژوهشی ما بهبود می‌یابد. جعبه ابزار پژوهشی ما تکمیل می‌شود. در نتیجه هم مقالات دیگر را بهتر می‌فهمیم و هم در مسیر پژوهش طرح‌های پژوهشی بهتری را می‌توانیم اجرا کنیم. از خطاهای مختلف آماری، نگارشی، تحلیلی و…. خودمان جلوگیری می‌کنیم.

بازآفرینی مقاله چیست؟

در بازآفرینی مقاله، شما مانند پژوهشگر دومی هستید که می‌خواهید مطمئن شوید که کار پژوهشگر اول درست، منطقی و تکرارپذیر است یا نه؟ در مسیر انجام بازآفرینی باید به ده مورد توجه کنید:

1) پیاده‌سازی مجدد (Re-implementatio)

آغاز بازآفرینی مقاله از آن لحظه‌ای شروع می‌شود که فرض کنید خودتان می‌خواهید مقاله را بنویسید. ورودی‌ها و خروجی‌ها را شناسایی کنید. و برای آزمایش‌ها ترتیب اجرایی و شرایط کنترل دقیق را یادداشت کنید. و در نهایت یک  فلوچارت برای مسیر و روش‌های مورد استفاده رسم کنید.

2) شناسایی و آزمون مفروضات

هر مقاله‌ای پر از فرض‌ها نانوشته است. پس مثل یک کارآگاه تمام جملات را بررسی کنید. هر جمله‌ی ادعایی را بررسی کنید. چه مفروضاتی پشت آن است؟ آیا فرضیات صریح هستند یا ضمنی؟ در صورت ضمنی بودن، آن‌ها را یادداشت کنید و اثرشان را بسنجید.

3) بررسی داده‌ها و روش‌های آماری

در این مرحله باید به دنبال اعداد و ارقام باشید و با دانش آماری خود سراغ داده‌ها بروید. آیا روش‌های آماری و آزمون‌ها با نوع مقاله و داده‌ها متناسب است؟ آیا تعداد نمونه‌ها کافی است؟ محقق نرمال بودن داده‌ها را آزموده است؟ حساسیت نتایج چگونه است؟ آیا با تغییر کوچک در داده‌ها نتایج پایدار می‌مانند؟

به زبان ساده، یعنی بررسی کنید که «این نتایج واقعاً معنی‌دار هستند؟

پیش از ورود به مرحله چهارم تحلیل مقاله، لازم است به بخش اساسی هر پژوهش یعنی روش‌شناسی (Methodology) توجه کنیم. روش‌شناسی همان نقشه‌ی راه پژوهش است؛ جایی که منطق، ابزار و مسیر رسیدن به پاسخ‌ها تعیین می‌شود. اگر مقدمه و نتایج را مبدا و مقصد بدانیم، روش‌شناسی مسیر رسیدن ما از مبدا به مقصد است. در بازآفرینی مقاله، ما با بازنویسی الگوریتم‌ها، شناسایی مفروضات و تحلیل روش‌های آماری، عملاً این مسر را از نو می‌سازیم تا مطمئن شویم پژوهش بر پایه‌ای علمی و تکرارپذیر بنا شده است.

4) اعتبار و تکرارپذیری (Reproducibility)

یکی از کلیدی‌ترین ویژگی‌های علم تکرارپذیری آن است. وقتی نویسنده مقاله‌ای می‌نویسد، و دیگران می‌توانند همان کار او را تکرار کنند و نتایج مشابه به دست آورند؛ یعنی مقاله خوب نوشته شده است. آیا اطلاعات کافی برای تکرار آزمایش‌ها وجود دارد؟ (پارامترها، ابزار‌ها و مواد مورد استفاده، نرم‌افزارهای مورد استفاده و…..) آیا داده‌ها به‌صورت عمومی در دسترس هستند؟ اگر نه، چه موانعی وجود دارد؟

5) بررسی شواهد و پیش‌فرض‌های پنهان

گاهی نویسنده بدون توضیح، برخی پارامتر‌ها یا مفروضاتی را در نظر می‌گیرد. سوال در مورد این موارد می‌تواند ضعف‌های مقاله را نمایان کند. آیا نویسنده‌ مفروضاتی دارند که بر نتایج تأثیر می‌گذارد اما توضیحی در مورد آن‌ها ذکر نشده است؟ آیا برخی پارامترها یا انتخاب‌ها (مثلاً thresholds، cut-offs) دلخواه به‌نظر می‌آیند؟

6) مقایسه با روش‌های جایگزین

برای عمیق‌تر شدن در تحلیل مقاله، رقابتی بین مقالات مشابه در نظر بگیرید. آیا راه‌حل‌های دیگری می‌توانست بهتر یا ساده‌تر باشد؟ آیا نویسنده روش‌های رقیب را عادلانه مقایسه کرده‌اند؟ روش خود را با بهترین مطالعات این موضوع مقایسه می‌کند؟ یا فقط مطالعات ضعیف‌تر بیان شده است؟

7) شناسایی ارجاعات گمشده

گاهی نویسندگان برای تقویت فرضیات خود، از بیان پژوهش‌های مخالف یا پژوهش‌های قوی‌تر خودداری می‌کنند. آیا مقالات کلیدی حوزه نادیده گرفته شده‌اند؟ آیا جای خالی در ارجاعات به مقالات وجود دارد که نتایج را تضعیف کند؟

8) ثبت نکات عملی برای اجرا

در کارهای آزمایشگاهی جزئیات اهمیت دارند. از غلظت معرف‌ها، زمان‌ها، دمای واکنش و …. تا شرکت تولیدکننده مواد مصرفی و… .  پس می‌توانید لیست دقیقی از مواد، دستگاه‌ها، پروتکل‌ها و …. تهیه کنید. در مورد روش‌های جدید آزمایشی توجه به حساسیت، تکرارپذیری، کنترل‌های مثبت/منفی و منابع خطا دارای اهمیت است.

9) اخلاق و محدودیت‌ها

هیچ پژوهشی کامل نیست. بررسی کنید که آیا نویسنده صادقانه در مورد محدودیت‌ها صحبت می‌کند.آیا ملاحظات اخلاقی رعایت شده‌اند؟

10) پیشنهادات برای کارهای آینده

چه آزمایش یا تحلیل جدیدی می‌تواند کار را کامل‌تر کند؟

حال که بازآفرینی مقاله را با جزئیات فهمیدیم. یک سوال مهم باقی است. خروجی‌های مورد انتظار ما پس از بازآفرینی یک مقاله چیست؟

 خروجی‌های تحلیل مقاله

در پایان هر بازآفرینی، گزارشی از بازآفرینی خود تنظیم کنید. این گزارش هم منبع شخصی و هم شواهدی برای نقد مقاله است. موارد زیر را در گزارش خود بگنجانید:

• الگوریتم و فلوچارتی از مسیر مقاله
• فهرستِ مفروضاتِ صریح و ضمنی (implicit assumptions).
• سوالات مشخص برای اطلاعات ناکافی
• لیست مراجع جاافتاده یا ناقص (missing citations).
• لیستی از تکنیک‌های آزمایشگاهی و ایرادات احتمالی
• لیستی از روش‌های آماری و مشکلات احتمالی
• پیشنهادهای مشخص برای کار آینده یا بهبود روش.

تصور کنید هر دو هفته یک مقاله را بازآفرینی کنید. پس از یک سال شما حدودا 25 مقاله را به صورت کامل تحلیل کرده‌اید. فارغ از بزرگترین دستاورد این کار که تفکر پژوهشی شماست، شما لیستی از تکنیک‌های مختلف آزمایشگاهی و روش‌های آماری را در دست دارید. این دانش گسترده شما در مورد متدولوژی و روش‌شناسی باعث می‌شود در پژوهش‌های خود مسیر مناسب‌تری را طراحی و اجرا کنید.

سه نکته‌ی مهم

• هنگام تحلیل و نقد، همیشه بین «نقص عملی/روش‌شناختی» و «اشتباه نگارشی یا حذف جزئیات» تفاوت قائل شوید. بعضی کمبودها الزاماً نقاط ضعف اساسی نیستند، بلکه زمینه‌ی بهبود را نشان می‌دهند.
• هر مقاله‌ای را لازم نیست بازآفرینی کنید. گاهی دو گام اول مطالعه که در مقاله‌ی پیشین «مطالعه مقاله پژوهشی؛ چگونه مقاله بخوانیم؟» بیان کردیم، برایمان کافی‌ است.
• اولین بازآفرینی‌های شما ممکن است روز‌ها طول بکشد و شما را خسته کند. پس از 5 بازآفرینی، تازه چهارچوب نظام‌مندی برای این کار پیدا خواهید کرد. در ابتدای مسیر «چک لیست بازآفرینی مقاله» راهنمای خوبی برای شروع این مسیر است.